طرح ۲ ساله حفظ و صیانت از شتر دوکوهانه با همکاری معاونت امور دام وزارت جهاد کشاورزی و سازمان فائو در حالی ماه‌های پایانی خود را می‌گذراند که به نظر می رسد با وجود انتقال دانش نگهداری و تولید مثل این گونه ارزشمند بومی، رویکرد و نگاه صیانتی به شتر دوکوهانه در کشور همچنان ادامه یابد.
شتر دوکوهانه یکی از گونه‌های ارزشمند استان اردبیل است که ۲ سالی است طرح حفظ و صیانت از آن با همکاری سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل و فائو در دست اجراست و این طرح تا چند ماه دیگر به پایان می‌رسد.
در همین زمینه معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل در حاشیه کارگاه ۲ روزه مشاوران فائو در اردبیل در مصاحبه با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: در حال حاضر ۲۴۵ نفر شتر دوکوهانه در استان اردبیل وجود دارد که طرح صیانت از این گونه ارزشمند با مشارکت و همکاری وزارت جهاد کشاورزی و سازمان فائو در دست اجراست.
نوبخت اژدری حفظ و ازدیاد آمار شتر دوکوهانه از طریق اجرای برنامه‌هایی چون ایجاد بانک ژنی، انتقال جنین، تامین تجهیزات و اجرای برنامه‌های آموزشی در زمینه‌های مختلف از جمله مدیریت مراتع، مدیریت تغذیه، بیماری‌های دامی، فرآوری پشم شتر، فرمولاسیون جیره غذایی و مهارت‌های خاص پرورشی را از اهداف این طرح ۲ ساله در استان ذکر کرد.
وی اضافه کرد: در حال حاضر ۲ ایستگاه حاکمیتی پرورش شتر دوکوهانه در استان اردبیل فعال است که در ایستگاه جعفرآباد مغان ۵۲ نفر و در ایستگاه جهادآباد مشگین‌شهر ۲۱ نفر شتر نگهداری می‌شود.
مشاور ملی طرح حفظ و صیانت از شتر دوکوهانه سازمان فائو دکترای ژنتیک و اصلاح نژاد دام دانشگاه تربیت مدرس هم در مصاحبه با ایرنا در خصوص اجرای این طرح اظهار کرد: طرح حفظ و صیانت از شتر دوکوهانه طرح مشترک بین فائو و معاونت امور دام وزارت جهاد کشاورزی است که مرکز اصلاح نژاد مستقیماً با این طرح درگیر هست و ما ارتباط تنگاتنگی با مرکز اصلاح نژاد داریم.
ساحره جوزی ظرفیت‌سازی، ارتقای دانش بومی ذینفعان پروژه از جمله متخصصان سازمان جهاد کشاورزی، دامپزشکی و عشایر و مزرعه‌دارها را از اهداف این طرح عنوان کرد و در خصوص اقدامات فائو در دوره اجرای این طرح توضیح داد: در گذشته فعالیت‌هایی از جمله خریداری و تامین دستگاه‌ها و تجهیزات، اضافه شدن کارشناسان به طرح، امضای قرارداد با موسسه پژوهشی ابن سینا انتقال جنین، تلقیح مصنوعی و فریز اسپرم اجرا شد.
مشاور ملی طرح حفظ و صیانت از شتر دوکوهانه فائو ادامه داد: علاوه بر این پیگیر اجرای پروژه جم پلاسم سیار هستیم که مقدمات آن فراهم شده است و مرکز اصلاح نژاد پیگیر تهیه یک دستگاه ون هست که با استفاده از آن امکان انتقال دستگاه جم پلاسم سیار به مناطق عشایری فراهم شود تا فعالیت‌های پیشرفته تولید مثل اجرا در این مناطق اجرا شود.
وی گفت: علاوه بر این به منظور بهبود معیشت شتردارها مناقصه‌ای با هدف فرآوری پشم شتر دوکوهانه برگزار شده که این مناقصه در مرحله ارزیابی است و در قالب آن فرایند تبدیل پشم به نخ و تبدیل نخ به محصول نهایی به زنان عشایر آموزش داده می شود تا از این طریق درآمدزایی برای این قشر شکل بگیرد.
یکی از موضوعات مورد تاکید سازمان فائو استفاده از پسماندهای زراعی است تا از طریق هزینه نگهداری شتر کاهش یافته و با بهره گیری از مشاوره‌های متخصصان تغذیه عملکرد تولید مثل این گونه افزایش و بهبود یابد. جوزی این موضوع را از محورهای اجرایی و مشاوره ای کارشناسان فائو در اردبیل عنوان کرد.
این استاد دانشگاه ارائه مشاوره‌های بهداشتی و نحوه استفاده از دارو را از دیگر بخش‌های این طرح در اردبیل ذکر کرد و گفت: یکی از بازخوردهایی که ما داشتیم استقبال دامپزشکان برای برگزاری دوره تخصصی بود که حتما این موضوع را پیگیری خواهیم کرد.
پیگیر توسعه نرم افزایش "ساربان یار" هستیم
مشاور ملی طرح حفظ و صیانت از شتر دوکوهانه فائو در ادامه دیتا رکوردینگ و یا همان جمع‌آوری داده را از مهم‌ترین ابزارها و راهکارهای موثر اصلاح نژاد عنوان کرد و گفت: علاوه بر این کارشناسان ما به دنبال توسعه نرم افزار "ساربان یار" هستند که به طور اختصاصی داده‌های مربوط به شتر دوکوهانه را تسهیل کند ، علاوه بر این برنامه میکروچیپ گذاری برای شناسایی هویت شترها هم در دست اجراست.
جوزی اضافه کرد: یکی از مواردی که در قالب این طرح اجرا شد این بود که با تشویق کارشناسان فائو بالاخره تعاونی شترداران تشکیل شد ، هر چند هنوز این تعاونی کامل نیست و یک سری از شترداران هنوز به صورت کامل به توافق نرسیده‌اند ولی به عنوان یک گام اولیه بسیار ارزشمند و مثبت است چون فائو وقتی یک سازمان ملی وجود داشته باشد می‌تواند برای آن برنامه‌ریزی داشته باشد.
شتر دوکوهانه؛ ظرفیتی برای توسعه گردشگری استان اردبیل
وی ادامه داد: گزینه نخست این است که ما به شکل سنتی بتوانیم از منابع مرتعی برای تغذیه دام استفاده کنیم که در اجرای این گزینه مشکلاتی از جمله ممیزی مراتع، طرح‌های مرتع‌داری و عملیات اصلاح و احیا داریم که به دنبال حل چالش‌های آن هستیم.
قربانی اضافه کرد: گزینه دوم طرح ملی تبدیل دیم‌زارهای کم‌بازده به علوفه‌کاری است در استان هم تصویب شده که بایستی اجرا شود. در قالب این طرح گونه‌هایی که می‌تواند مورد استفاده شتر قرار بگیرد و در بحث حفاظت آب و خاک موثر هم باشد ، مدنظر قرار دارد.
این استاد دانشگاه افزود: گزینه سوم تامین مراتع ییلاقی و قشلاقی است. بر این اساس در یک بازه زمانی ۱۰۰ تا ۱۵۰ روزه باید تغذیه دستی صورت بگیرد ، در این تغذیه دستی باید علوفه‌کاری شود تا صرفه اقتصادی تامین شود. در این راستا پیشنهاد ما این است که یا ۲۰۰ هکتار مرتع به شتردارها اختصاص یابد و یا یک سامان مرتعی ییلاق یا به قشلاق مشخص شود و به شترداران اختصاص داده شود تا بتوانند ۱۰۰ تا ۱۲۰ روز در ییلاق و حدود ۱۰۰ قشلاق از این مراتع استفاده کنند.
این گزینه با توجه به وضعیت نهادها حذف شده می‌تواند گزینه خوبی در حمایت از شتردارها و تامین صرفه اقتصادی نگهداری شتر داشته باشد و اگر این وضعیت صورت نگیرد چه بسا شاهد ادامه روند کاهش جمعیت شتر دوکوهانه در استان باشیم.
تا چند ماه دیگر دوره اجرای طرح حفظ و صیانت از شتر دوکوهانه اردبیل توسط فائو به پایان می‌رسد. فارغ از موضوع انتقال دانش فنی به متخصصان و ذینفعان، به نظر می‌رسد رویکرد صیانتی به این گونه ارزشمند باید تداوم داشته و حتی تقویت شود. تغییر اقلیم پدیده‌ای است که استان و کشور را تحت تاثیر قرار داده است ، با توجه به اینکه شتر در مقایسه با سایر حیوانات سازگاری بیشتری با این پدیده دارد باید با در نظر گرفتن جمیع ملاحظات اهتمام جدی‌تری برای حفظ شتر دوکوهانه اتخاذ و اجرا شود.
مشاور ملی طرح حفظ و صیانت از شتر دوکوهانه اردبیل ادامه داد: یکی دیگر از برنامه‌های ما ارائه آموزش‌هایی برای توسعه اکوتوریسم و اگروتوریسم با تمرکز بر شتر دوکوهانه است که در قالب برگزاری جشنواره شتر دوکوهانه و برنامه‌های بوم‌گردی در دست اجراست که حتما باید توسط نهادهای مربوط پیگیری شود.
جوزی در پاسخ به این سوال که با توجه به پایان مدت اجرای این طرح آیا اهدافی که مد نظر بوده محقق شده است یا نه اظهار کرد: هدف اصلی این پروژه نه صرفا تامین امکانات بلکه انتقال دانش فنی بوده است. اما شاهد هستیم که عشایر و شتردارها عمدتا دنبال تامین حمایت مالی، و یا تغذیه دام هستند که متاسفانه اینها در برنامه فائو پیش‌بینی نشده است.
وی اضافه کرد: آن چیزی که ما در این مدت بر روی آن تمرکز کردیک تولید مثل شتر دوکوهانه بود چون شتر تولید مثل فصلی دارد و تمام تلاش خود را کردیم که بخشی از فعالیت‌ها را انجام دهیم ولی در عین حال باید به محدودیت‌های زمان هم توجه داشت.
مشاور ملی طرح حفظ و صیانت از شتر دوکوهانه اضافه کرد: همان‌طور که در ابتدای طرح یک کارگاه مشورتی با حضور ذینفعان داشتیم در پایان طرح هم در قالب کارگاه آموزشی و مشورتی راهکاریی که به حفظ و افزایش این نژاد ارزشمند کمک می‌کند را ارائه خواهیم کرد و ادامه کار هم بستگی به اهتمام دولت و دستگاه‌های مسئول دارد که به چه شکل این برنامه را ادامه دهند.
جوزی در پاسخ به این سوال که آیا در قالب این طرح دانش فنی به ذینفعان طرح منتقل شده است یا نه، اظهار کرد: دانش فنی تعاریفی دارد که باید بر اساس آن درباره انتقال آن بحث کرد. بخشی از دانش فنی به هر حال دانش بومی است. ما خودمان جزو کشورهایی هستیم که متخصص و کارشناس زیاد داریم هر چندبحث شتر یک مقدار خاص هست.
این استاد دانشگاه گفت: علاوه بر این در بحث آموزش تغذیه برای شتردارها، فراوری پشم شتر، نحوه فعالیت تعاونی با وجود همه چالش‌هایی که داشتیم تا جایی که در توان ما بوده سعی کردیم آموزش‌ها را ارائه کنیم.
جوزی اضافه کرد: البته آموزش دیگری که خیلی با ارزش است و توان کشور را در زمینه تکنولوژی‌های پیشرفته تولید مثل شتر بالا می‌برد این است که پیگیری عقد قراردادی با مرکز تولید مثل شتر کشور امارات هستیم تا کارشناسانی به این مرکز اعزام کنیم و در آنجا با فعالیت‌های پیشرفته مانند انتقال جنین، فریز جنین و تلیقح مصنوعی را آموزش ببینند.
وی افزود: در واقع تا حدی در داخل کشور توانمندی وجود دارد ولی ما به دنبال افزایش و ارتقای توانمندی متخصصان کشورمان هستیم و این پروژه نه تنها برای شتر دوکوهانه بلکه برای شتر تک کوهانه هم قابل استفاده خواهد بود.
اردبیل خاستگاه شتر دوکوهانه است
مشاور طرح ملی حفظ و صیانت از شتر دوکوهانه درخصوص خاستگاه شتر دوکوهانه هم گفت: در ایران خاستگاه شتر دوکوهانه اردبیل و استان‌های همجوار است. اگرچه تعدادی شتر دوکوهانه در استان‌های دیگر یا منتقل شده یا وجود دارد اما مطالعات نشان می‌دهد که خاستگاه شترهای دوکوهانه دنیا در منطقه اردبیل هست و حتی در مرز جمهوری آذربایجان هم شترهایی وجود دارد که خاستگاه شان شبیه هم هست که این نیازمند بررسی و آزمایش‌های مولکولی است بیشتر به بررسی شباهت و قرابت آنهاست.
جوزی افزود: در مغولستان و چین شترهای دوکوهانه زیاد هست ولی مخزن ژنتیکی خودمان که بسیار با ارزش و حائز اهمیت است و باید برای حفظ و صیانت از آن تلاش کنیم.
وی یادآورشد: شتر حیوان آینده است و در عرصه بین‌المللی هم با توجه به تغییر اقلیم و سازگاری شتر با کم‌آبی در خیلی از کشورها که اقلیم خشک دارند روند پرورش شتر و تعداد شتر افزایشی است ولی برخی آمارها نشان می‌دهد که تعداد شتر در ایران در حال کاهش است و باید برنامه‌ریزی بلندمدت داشته باشیم تا بتوانیم این حیوان با ارزش را برای آیندگان حفظ کنیم.
پیشنهادهای فائو برای تامین علوفه و غذای شتر
یکی از موضوعات مهم در زمینه حفظ و صیانت از شتر دوکوهانه پیش‌بینی تغذیه و تامین علوفه مورد نیاز این گونه ارزشمند است.
در همین زمینه دکتر اردوان قربانی، عضو هیات علمی دانشگاه محقق و مشاور ملی مدیریت مرجع فائو اظهار کرد: در بحث مراتع قبل از هر موضوعی باید به تخریب مراتع و تغییرات اقلیمی که در حال شکل گیری است توجه داشته باشیم و برنامه‌هایی سازگار با تغییر اقلیم تدوین و اجرا کنیم از همین روست که برای سازمان فائو حفظ و صیانت از شتر بسیار حائز اهمیت است.
مشاور ملی مرجع سازمان فائو در طرح حفظ و صیانت از شتر دوکوهانه گفت: در بخش مرتع یکی از موضوعات اساسی این است که نگهداری شتر برای شتردار باید صرفه اقتصادی داشته باشد در این زمینه چندین گزینه برای شتردارهای استان ارائه شده است.